Als men vandaag zou vragen welke bevolkingsgroep het meest lijdt onder discriminatie en achterstelling, zouden velen ongetwijfeld Afrikanen of moslims antwoorden. Een bevolkingsgroep waar doorgaans niet bij wordt stilgestaan is echter de Romagemeenschap.
Deze bevolkinsgroep lijkt haast onzichtbaar, ondanks hun duidelijke aanwezigheid in het straatbeeld. Op zich is het niet correct om te spreken over dé Roma an sich, want Roma zijn een grensoverschrijdende minderheid die onderling verschillen in land van herkomst, taal, religie en etniciteit. Toch slaat het Belgisch gebruik van deze term over het algemeen op de groep Oost-Europese Roma die na de val van de Berlijnse muur naar België zijn gekomen.
Roma in Vlaanderen
Meeste Roma zijn sedentair, toch worden ze vaak in één adem genoemd en verward met woonwagenbewoners. Doorheen de eeuwen zijn vele Roma slachtoffer geweest van uitsluiting, slavenhandel, discriminatie en executies. Op zoek naar veilige thuishavens zijn ze vaak op de vlucht geweest en zodoende is hun imago als rondtrekkende bevolking (zigeuners in de volksmond) ontstaan.
Roma worden de grootste etnische minderheid van Europa genoemd en zijn oorspronkelijk afkomstig uit Noord-Indië. Hun aanwezigheid in Europa dateert al van de 11e eeuw. Ze leven hoofdzakelijk in Centraal en Oost-Europa, en in het westen van de voormalige Sovjet-Unie. In België wonen vooral Oost-Europese Roma. Schattingen van de Raad van Europa spreken over ongeveer 30.000 Roma in België. Exacte cijfers over het aantal Roma in België en elders zijn er niet, aangezien de term Roma verwijst naar een etniciteit en niet naar een nationaliteit. Registratie van deze cijfers gebeurt op basis van het land van herkomst en niet op basis van de Roma-afkomst . Bovendien hebben niet alle Roma een wettig verblijf, waardoor ze niet geregistreerd zijn. Ook komen niet alle Roma uit voor hun etniciteit uit vrees voor discriminatie en uitsluiting.
De algemene gezondheidssituatie van Roma
In vergelijking met de Belgische bevolking is de algemene gezondheidssituatie van de Roma slechter. Zo hebben Roma gemiddeld 8 a 10 jaar lagere levensverwachting in vergelijking met de autochtone bevolking. Tevens ligt het gemiddelde aantal kindersterften 1.4 keer hoger dan het nationaal gemiddelde. Ook is er meer kans op besmettelijke zietken zoals hepatitis B en C. Een ander vaak voorkomende klacht bij Roma is de psychiatrische problematiek. De ziekten waaronder de Romagemeenschap te lijden heeft, worden vooral veroorzaakt door het leven in armoede. Meestal wonen Roma in vervallen wijken en in ongezonde omstandigheden. Bacteriële ziekten komen dan ook vaker voor en verspreiden zich sneller
De ongelijkheid tussen Romakinderen en kinderen van de meerderheidsbevolking begint al vanaf de geboorte. In Hongarije bijvoorbeeld waren er in vergelijking met de algemene bevolking meer vroeggeboortes en meer pasgeborenen met een gewicht onder de 2500 gram. Uit recente Vlaamse cijfers blijkt dat van de 30 Romagezinnen in Heusden-Zolder, er minstens 5 zijn met ten minste één persoon met psychische problemen. Andere veel voorkomende problemen zijn de psychosomatische klachten ten gevolge van traumatische ervaringen of moeilijke leefomstandigheden waarin vele Roma zich bevinden. Andere studies wijzen uit dat velen ook met suïcidale gedachten kampen. De problematiek van roken draagt hier mogelijk sterk tot bij. Volgens cijfers uit de VS zou 86% van de Roma roken. Gezocht naar verklaringen wijst een Sloveense studie erop dat roken deel lijkt uit te maken van de culturele, etnische en individuele identiteit van Roma. De schadelijke gevolgen van roken worden eerder gepercipieerd als het lot en niet als het effect van de rookverslaving.
Specifieke gezondheidsproblemen bij de vrouwen
Problemen bij Romavrouwen zijn vaak onzichtbaar. Deze vrouwen zijn én vrouw én Roma, wat maakt dat ze vaak slachtoffer zijn van meervoudige en intersectionele discriminatie. Ze zijn niet alleen achtergesteld ten opzichte van vrouwen van de meerderheidsbevolking, maar ook ten opzichte van de tot etnische minderheden behorende mannen. Van jongs af aan hebben deze vrouwen te kampen met grote verantwoordelijkheden. Van hen wordt verwacht voor het gezin te zorgen en de Romacultuur verder te zetten. Ook is het vaak de taak van de vrouw om voor de zieken te zorgen; wanneer zij zelf ziek wordt, is ze vooral op zichzelf aangewezen. De gezondheidstoestand van de vrouw lijkt in vergelijking met die van de man minder belangrijk. Gezondheidsproblemen waar Romavrouwen mee te kampen kunnen zijn vroege zwangerschappen; een hoog aantal abortussen; weinig gynaecologische ziektepreventie; en een beperkt gebruik van sommige anticonceptiva omwille van gebrekkige kennis of mythes. Net zoals bij de mannen komt depressie ook bij vrouwen vaak voor.
Het bewaren van de kuisheid van de vrouw is zeer belangrijk binnen de Romagemeenschap. Om te voorkomen dat de eerbaarheid van de meisjes in het gedrang komt, worden ze vaak op zeer jonge leeftijd uitgehuwelijkt. Sommige bronnen spreken zelfs van een gemiddelde leeftijd van 13 à 14 jaar. Vaak hebben meisjes en vrouwen geen beslissingsrecht inzake het huwelijksleven, het gewenste aantal kinderen en de periode tussen verschillende geboortes in. Gevolgen van deze hoge verwachtingen zijn depressies, migraine en de kortere levensduur van de Romavrouw . Doordat meisjes zo jong trouwen en op zeer jonge leeftijd zwanger geraken, kunnen veel meisjes hun opleiding niet afmaken. Dit kan verstrekkende gevolgen hebben, in het bijzonder voor hun gezondheidstoestand. Uit internationaal onderzoek blijkt dat personen met een lager opleidingsniveau niet enkel minder lang leven dan personen met een hoger opleidingsniveau, maar ook minder tijd in goede gezondheid doorbrengen. Ook zouden laagopgeleide vrouwen minder kans hebben op een goed verlopende zwangerschap dan hoogopgeleide vrouwen. In Bulgarije is het gemiddeld aantal abortussen per Romavrouw 2,4 en in Albanië heeft meer dan 56% van de Romavrouwen abortus gepleegd, waarvan 33% meer dan 3 abortussen heeft gepleegd . Uit een Bulgaarse studie blijkt dat net iets meer dan de helft van de Romavrouwen in Bulgarije op regelmatige basis gebruik maakt van anticonceptie. Veel Romavrouwen hebben echter onvoldoende kennis over de verschillende voorbehoedsmiddelen.
Verbetering van de gezondheidssituatie
De Romagemeenschap is vrij gesloten. Om toegang te krijgen tot deze gemeenschap wordt er best gewerkt met sleutelfiguren met Roma-achtergrond. Roma zijn voorzichtig in contacten met gadje (benaming voor iemand die geen Roma is) en zullen zich constructiever opstellen in de samenwerking, indien er een sleutelfiguur van de eigen gemeenschap aanwezig is.
In samenwerking met Roma is het belangrijk om te waken voor projectie van de eigen waarden en normen en om rekening te houden met hun eigenheid en kijk op ziekte. Het is van groot belang dat Roma voldoende tijd krijgen om basisvertrouwen te krijgen in de maatschappij.
Vele Roma hebben het land van herkomst verlaten en zijn aangekomen in een vreemd land waar ze taal, wetgeving noch gewoonten kennen. Op het moment dat ziekte zich voordoet, kan dat als zeer ernstig aanvoelen. Uit angst of gebrek aan kennis gaan ze hierdoor vaak in groep naar de spoedafdeling. Dergelijke situaties kunnen vermeden worden door hen op voorhand te informeren en gerust te stellen. Veel Roma vinden hun weg niet naar de gezondheidszorg. Bepaalde drempels zouden moeten worden weggewerkt, om hen toch een goede zorg te verzekeren. Dit kan onder andere door initieel zelf naar de patiënt toe te stappen en actief hulp te bieden. Deze hulp kan geleidelijk aan worden afgebouwd, totdat ze zelf hun weg naar de gezondheidszorg vinden. Naargelang de context dient er in sommige gevallen breder gekeken te worden.
Bepaalde procedurele belemmeringen kunnen ongewenste gevolgen hebben. Het is bijv. niet toegelaten om meisjes jonger dan 18 jaar van een spiraal te voorzien, terwijl vroege zwangerschappen bij Romameisjes zeer vaak voorkomen. Deze jonge meisjes kunnen hierdoor hun school niet afmaken en komen vaak in uitzichtloze situaties terecht. Veel Roma zijn de Nederlandse taal niet machtig. Non-verbale communicatie kan in dit geval al een stap vooruit zijn, door bijv. de hand van een patiënt vast te houden. Zeer beperkte en algemene informatie over de Roma is een aandachtspunt.
Cijfers omtrent de Vlaamse situatie ontbreken grotendeels, wat de Romaproblematiek een verscholen probleem maakt. Er zou meer informatie beschikbaar moeten zijn omtrent de noden van deze gemeenschap. Ook zou er meer aandacht moeten worden besteed aan training van het medisch personeel. Artsen en verpleegkundigen zouden moeten worden geïnformeerd over de Romacultuur en de omgang met diversiteit in het algemeen.
Het beeld dat vele Roma hebben over ziekte en gezondheid beïnvloedt hun dagelijks leven en handelen. Het is belangrijk hier de nodige aandacht aan te besteden om vooroordelen en stereotypen te kunnen wegwerken. Inspanningen om de gezondheidssituatie te verbeteren dienen zich ook te focussen op de socioeconomische status van Roma.
Zeynep Balci is politicologe
https://blerilleshi.wordpress.com
Bleri Lleshi's Blog 