Als het regent in Amsterdam, druppelt het in Brussel. Het Zwarte Piet-debat is overgewaaid uit het hoge Noorden naar onze contreien en woedt heviger dan ooit.
Zelfs de Verenigde Naties moeien zich ermee en roepen op tot de verbanning van de grote kindervriend en diens zwarte knecht. Is Zwarte Piet onschuldige folklore of is het een veruitwendiging van neokoloniaal racisme? Deze hamvraag blijkt de inzet van de discussie te zijn. Laten we even kijken naar de geschiedkundige feiten, altijd een houvast in tijden van oorverdovende meningen.
De auteur Jan Schenkman schetste (letterlijk) ons collectief beeld van de olijke assistent. In 1850 verscheen Zwarte Piet voor het eerst als knecht in het prentenboek “Sint Nicolaas en zijn Knecht”. Voordien had de Goede Sint in de overlevering geen helper. In andere Europese landen vieren ze het Sinterklaasfeest ook, maar enkel in de Lage Landen heeft de knecht een zwarte huidskleur. Zo wordt de heilige man in Duitsland bijgestaan door zijn blanke knecht Rupert, in Frankijk is zijn rechterhand een griezelige bebaarde man die de naam Hans Trapp draagt (of Pere Fouettard). In andere landen wordt hij weer vergezeld door duivelachtige figuren.
Over de herkomst van onze zwarte vriend gaan verschillende theorieën rond, maar geen enkele ervan levert uitsluitende bewijzen. In elk geval kunnen we stellen dat hij een product is van het 19deeeuws koloniaal denken. Hij kreeg dan ook een resem ‘zwarte of Afrikaanse’ kenmerken: kroezelhaar, dikke lippen, oorringen etc. De niet-zo-snuggere helper van de Sint was de belichaming van de toen prevalente stereotypen en vooroordelen.
Dat de figuur van Zwarte Piet een racistische oorsprong heeft, staat dus buiten kijf. Doorheen de 20ste eeuw probeerde de goegemeente de koloniale smet af te schudden door wat verhaaltjes in elkaar te flansen. “Zwarte Piet ziet zwart door het roet in de schouw.” klonk het. Of de dikke lippen en het kroezelhaar ook bijwerkingen zijn van de afdaling door de schoorsteen, is vooralsnog niet duidelijk. Hoe dan ook gaat het kinderfeest elk jaar gezellig door en staat heel het land begin december zowat op zijn kop. Want niemand ontsnapt aan de Sint-mania. Op school, op televisie, in de winkel, in het straatbeeld: De Sint en Zwarte Piet zijn omnipresent. Denk er als ouder maar niet aan om het feest over te slaan: elkeen wordt verplicht om te delen in de feestvreugde.
Waarom ligt de figuur van Zwarte Piet anno 2013 nog zo gevoelig? It’s the history, stupid. Neem nu Amerika. Nog geen vijftig jaar geleden werd een zwarte man in het zuiden van het land gelyncht als hij het waagde om een blik te werpen op een blanke vrouw. Blanken werden geacht superieur te zijn en de intelligentie van de zwarte medemens werd openlijk in vraag gesteld. Zwarte kinderen gingen naar minderwaardige scholen en zouden later lagere lonen krijgen.
In Zuid-Afrika werd Apartheid (het bekendste Nederlandstalig woord ter wereld) pas afgeschaft in 1994. Tot dan waren zwarten tweederangsburgers die decennialang gediscrimineerd werden. Om dan nog maar te zwijgen over het gruwelijk koloniaal verleden van het oude continent. Zwarte Piet ligt gevoelig om dezelfde reden dat een negermop gevoelig ligt: het legt een lelijke wonde bloot en roept pijnlijke herinneringen op aan een beschamende geschiedenis.
Van de man in de straat tot de columnist in de krant: iedereen wilt er zijn ei over kwijt. En telkens zie ik hetzelfde stramien: er wordt niet naar de ander geluisterd want de ander is bij voorbaat fout of begrijpt het niet. Van zodra een minderheid haar verontwaardiging en mening uitdrukt over bepaalde tradities van de meerderheid, wordt die ostentatief de mond gesnoerd. “Hoe durven die zwarten ook maar te suggereren dat het Sinterklaasfeest een racistische inslag heeft? Ze verpesten een mooi kinderfeest.” Maar de blanke meerderheid en bij uitbreiding, het Westen, ziet er helemaal geen graten in om andere culturen te bekritiseren. Hoofdoeken zijn wel degelijk symbool voor de onderdrukking van de vrouw, en het offerfeest is barbaarse dierenmishandeling. Wanneer minderheden opkomen voor hun standpunten, zijn ze overgevoelig. Wanneer de blanke meerderheid kritiek uitoefent, hebben ze gelijk.
Tradities zijn enorm krachtig en vormen mee de culturele identiteit van een samenleving. Maar het is fout om te denken dat tradities onveranderlijke, stabiele entiteiten zijn. De kracht van een maatschappij zit in haar vermogen om te veranderen. Dus waarom kan Zwarte Piet niet alle kleuren van de regenboog hebben?
Melat G. Nigussie is columniste. Haar column Bocale XL verschijnt maandelijks op Bleri Lleshi’s blog.
Volg de columns op
https://blerilleshi.wordpress.com/
https://www.facebook.com/Bleri.Lleshi
Bleri Lleshi's Blog 
Je moet geen feestje bouwen als je anderen ermee pijn doet! het moet en kan anders! Over onze geschiedenis betr.de slavenhandel moeten wij ons alleen maar over schamen!
Spijtig dat zo’n inbreng in het debat wordt overstemd door de kakofonie van verontwaardigde ‘autochtone’ Vlamingen die zich in hun jeugdnostalgie gekrenkt voelen. Aan tradities mag getart worden ( bijvoorbeeld de hoofddoek, het offerfeest, en zo meer ), zolang het maar de inlandse niet zijn.
Ik ben zelf een ‘autochtone’ Vlaming, maar ik onderken het problematische karakter van Zwarte Piet. Ik merk het genoeg als men in het buitenland vraagt naar de details omtrent deze traditie. Je voelt dat men die “schoorsteen”-verklaring met relatieve eenvoud doorziet als een post factum vergoelijking.
Het is een relict uit een ander tijdperk, en men kan zich de vraag stellen of een naïef goedlachse en behulpzame Piet wel nog past in onze nieuwe samenleving.
Terug, blijkbaar kan die vraag wel gesteld worden over bepaalde religieuze gebruiken. Dan moet men hoogdringend de 21ste eeuw binnentreden. Twee maten, twee gewichten.
Prima post.
Toen en nu… je haalt het zelf aan. In honderden jaren is er al veel verandert, de bezwaarlijke oorsprong van Zwarte Piet is al lang weggeëbd waardoor het voor de meeste Belgen en Nederlanders vreemd is dat dit nu plots weer een issue vormt. Een blank-zwart duo dat samen op pad gaat om kinderen blij te maken…je kan het (gemakkelijker) anders bekijken. Geschiedenis is niet altijd een houvast in een wereld waar er op cultureel vlak zoveel verandert, meestal in de goede richting. Niet enkel structureel, maar ook symbolisch. Ik geloof zelfs dat Zwarte Piet er net toe heeft bijgedragen om diversiteit in onze samenleving sneller alledaagser te maken. Deze topic gebruiken om veel grotere en bredere discussies te voeren vind ik persoonlijk bijzonder jammer…
Alsmaar vaker worden kinderboekjes aangepast om onze samenleving beter af te spiegelen. Blank en zwart, homo en hetero… Het willen afschaffen van een blank-zwart duo, lijkt me zelfs een stap terug of alvast een gemiste kans. Sinterklaas en Zwarte Piet leven nu op gelijke voet, zoals het hoort. Het kan geen kwaad, en soms is het belangrijk om een symbool in zijn huidige vorm én los van zijn geschiedenis te reflecteren.