Projecten rond rolmodellen, je wordt ermee om de oren geslagen. Zelf kan ik als een rolmodel worden bestempeld. Ik neem deel aan wat projecten die rolmodellen als emancipatietool gebruiken voor jongeren. Maar, wat is hier echt aan de hand? Worden rolmodellen een rookgordijn van een systeem dat zichzelf buiten schot wil houden?
De uitzonderingen
Rolmodellen zijn van een onschatbare waarde voor jongeren. Het zijn personen in wie ze zich kunnen herkennen, die posities bekleden die jongeren ambiëren. Ze doen jongeren geloven dat ook zij een kans maken, hoe klein die ook mag zijn. Jongeren kunnen tips en tricks leren van mensen die gelijkaardige hindernissen hebben moeten doorstaan om ergens te komen.
Maar we moeten inzien dat rolmodellen uitzonderingen zijn die zich langs persoonlijke en maatschappelijke obstakels hebben geknokt om te zijn waar ze nu zijn. Wanneer zij tot bloei komen, worden ze echter niet als uitzondering, maar als de norm bestempeld. Dat is problematisch.
Een rolmodel is dus iemand wiens voetstappen andere jongeren uit dezelfde context best volgen, indien ook zij willen slagen in het leven. Wanneer men rolmodellen feliciteert, à la ‘Amai, chapeau dat je het zo ver hebt geschopt’, geeft men impliciet toe dat er systematische obstakels bestaan voor kansarmen of jongeren met een migratieachtergrond.
Neo-liberale droom
“Wie hard genoeg werkt, geraakt er wel. Wie er geraakt heeft dit vooral te danken aan de eigen verdienste. Lukt het niet? Dan is het je eigen schuld.” Dat is min of meer de onderliggende boodschap in onze samenleving.
Toch kan je vrij accuraat aan de hand van gender, huidskleur en socio-economische thuissituatie iemands levensloop voorspellen.
In dit systeem, en specifiek binnen de huidige Belgische sfeer, hoor je steeds politici zeggen: “Er zijn kansen en jongeren moeten die grijpen. Er is niets mis met het systeem, punt. Einde discussie.” Dat is de retoriek van de huidige machthebbers.
Allemaal goed en wel, maar burgers die het heft in eigen handen nemen, zijn niet altijd welkom. Denk aan burgerbewegingen die eigen regeringen moeten dwingen om inzake klimaat , onderwijs, armoedebeleid, racisme…. de logische stappen te ondernemen. #DOtheRightThing
België scoort al jaren enorm slecht op OESO/PISA Rapporten[1]. Ondanks dat we met een generatie briljante jongeren zitten die een achtergrond hebben in kansarmoede, een migratieverleden of met andere sociale ongelijkheden werden geconfronteerd. Alleen lijkt het nu de taak van rolmodellen om hun capaciteiten tot hun recht te laten komen. In plaats van de overheid en haar instanties.
Rolmodellen worden naar voor geschoven als een soort ‘zie je wel, er zijn kansen. Als je maar hard genoeg werkt’. Rolmodellen bezorgen neo-liberale idealisten orgasmes, omdat zij zich kunnen blijven richten op individuen. In plaats van nadenken over oplossingen voor een systeem dat de nood voor rolmodellen creëert.
Rolmodellen worden zo een neo-liberaal instrument om het systemisch falen te maskeren en om jongeren in een keurslijf te gieten. Rolmodellen zijn op die manier een rookgordijn voor politici die er niet willen zijn voor al hun burgers.
Met alleen rolmodellen komen we er niet
Het is tegen de achtergrond van hallucinante cijfers inzake armoede, huisvestiging, schooluitval en jongerenwerkloosheid dat project na project is ontstaan. Niet vanuit beleid , wel vanuit bezorgde jongeren die deze waanzin niet meer kunnen aanzien. Maar in diezelfde beweging zie je beleidmakers de verhalen van deze jongeren steeds opnieuw kapen of juist ondermijnen. Kapen wanneer het past in hun ‘zie je wel, genoeg kansen’-praat en ondermijnen wanneer deze rolmodellen zich uitspreken over onrecht, racisme, armoede, foute beleidskeuzes en alles wat nog systematisch misloopt. Dan moeten deze jongeren het plots ontgelden.
Nogmaals: rolmodellen zijn broodnodig, dat onderstreep ik met iedere vezel in mijn lichaam. Maar, met rolmodellen alleen komen we er niet. Rolmodellen zijn de uitzonderingen die regel bevestigen. Door uitzonderingen als norm aan te duiden, zet je jongeren onder druk om A+ te zijn. Gewoon goed is niet langer goed genoeg. We moeten allemaal uitzonderlijk zijn. Want dat is de norm, zo lijkt het. Als rolmodellen het kunnen, kan jij het toch ook? Gemakkelijkheidshalve vergeten we even dat die rolmodellen zich twee, drie of zelfs vier keer zo hard moesten bewijzen en obstakels moesten overwinnen.
Anti-dote
Rolmodellen zijn een antidote die noodzakelijk zijn in een systeem als deze. Ik zou durven beweren dat iedere samenleving waar de schreeuw om rolmodellen zo luid is, een samenleving is in diepe crisis. Het is een samenleving die burgers die er blijkbaar niet toe doen, heeft opgegeven. Het is een samenleving die zegt: doe het zelf, want wij zullen jullie niet vertegenwoordigen.
Rolmodellen, gekaapt door een beleid dat systematisch niets doet, zijn daarom rookgordijnen. Ze, wij worden gedropt als een wapen om jongeren het zwijgen op te leggen. Want als Aya, Yasmien, Nozizwe, Dalilla, Yasmia, Anthony, Aminata, Joachim, Khalid, Othman, Melat, Deniza, Hélèn-christelle, … en Mohamed het kunnen wat houdt jou dan tegen? The system you created!
Rolmodellen moeten uitkijken dat zij hun ziel niet verkopen aan al wie het systeem uitholt.. Hoewel wij broodnodig zijn, moeten we oppassen om niet het (dwang)instrument en of woordvoeder te worden van wiens brood we eten.
Het is hetzelfde systeem dat deze rolmodellen zal uitspuwen net als Kronos[i] , wanneer deze hun pijlen ernaar richten. Want ze mogen er zijn om een falende overheid haar hachje te redden, ze mogen de foutjes in het systeem fixen, maar het systeem mogen ze niet fixen. Deze is ontworpen voor zij die er nu al baat bij hebben.
Zij die het zogenaamd verdienen mogen zegevieren. Zij die moesten bikkelen, mogen rolmodel spelen. De rest die uit de boot valt? Die hebben rolmodellen nodig! Neen, wij hebben rolmodellen nodig omdat men haar werk niet doet voor al haar burgers!
Dus ja, meer dan ooit hebben we rolmodellen nodig. Omdat de overheid haar werkt niet doet voor al haar burgers. Aan wie zich als rolmodel profileert of zo wordt gezien: zet het systeem weer in de spotlights. Blijf jongeren ondersteunen en motiveren. Wees hun rolmodel. Maar blijf vooral een antigif voor dit systeem. #reclaimingyournarrative
Mohamed Barrie is columnist. Zijn column WeaPen your mind, Open your world verschijnt maandelijks op Bleri Lleshi’s blog
Foto © Wouter Vanvooren
[1] Blijvende sociale ongelijkheden in het Vlaamse onderwijs Barbara Tan (1998)
PISA enquetes 2015 (https://www.demorgen.be/binnenland/hardnekkige-ongelijkheid-tussen-leerlingen-door-segregatie-in-het-onderwijs-bed531d4/)
Unicef Rapport : UNICEF Innocenti Report Card 12 Children in the Developed World
[i] Kronos: Titaan in de Griekse Mythologie die zijn eigen kinderen op at uit vrees om macht te verliezen.
Bleri Lleshi's Blog 