Interview in Dag Allemaal

Bleri Lleshi (36) woont achttien jaar in België. Even lang als hij in zijn geboorteland Albanië verbleef. Eind april wordt de filosoof en politiek wetenschapper voor het eerst vader. Daarom schreef hij zijn ervaringen en inzichten neer in een boek: ‘Inaya’, zoals z’n dochter zal heten.

Bleri Lleshi is een gedreven man. Een activist, een idealist, maar ook een realist. ‘Als jeugdwerker in Brussel sta ik met beide voeten in de zware realiteit’, zegt hij wanneer we hem in het centrum van de hoofdstad ontmoeten. ‘Ik werk in verschillende scholen als vertrouwenspersoon voor jongeren met problemen. Van de vele honderden tieners die ik zo heb leren kennen, is er geen enkele naar Syrië vertrokken. Integendeel, zij hebben heel wat anderen er juist van weerhouden om te gaan.’

Wat is je geheim?

Ik heb geen geheim, wel mijn engagement én liefde. Ik geef om mijn jongeren. Mensen met elkaar in verbinding brengen, dat probeer ik ondertussen al jaren te doen. In deze tijden van onverschilligheid, van polarisering en angst, hebben we die verbondenheid hard nodig.

Er is angst omdat we ook leven in tijden van terreur. Word jij daar als moslim op aangesproken?

Als je eruitziet zoals ik, dan word je daar inderdaad weleens op aangesproken. Ik begrijp dat niet. Moeten de Vlamingen zich verantwoorden voor de moorden van Kim De Gelder of Ronald Janssen? Ik ben trouwens geen moslim.

Ah, nee?

Ik kom uit de Albanese Alpen, helemaal in het noorden van het land. Een prachtige, maar onherbergzame streek waar de Ottomanen (de heersers over het verdwenen Turkse wereldrijk, nvdr) nooit zijn geraakt. De islam dus ook niet. Mijn ouders zijn katholiek. Zelf geloof ik niet in God, toch niet zoals die beschreven wordt in ‘heilige teksten’. Ik noem mezelf multigelovig,

Waarom noem je je multigelovig als je niet gelooft?

Religie speelt een belangrijke rol in het leven van veel mensen. En als je datgene waar zij in geloven niet serieus neemt, dan neem je ook die mensen niet serieus. Onder het communisme was religie verboden in Albanië. Als kleine jongen heb ik gezien welke risico’s mijn moeder en grootouders moesten nemen om christelijke feesten te vieren.

Zoals?

In het grootste geheim, met de gordijnen dicht… Je kon in de gevangenis belanden voor je religie. In België kan iedereen in alle vrijheid zijn geloof belijden, en toch appreciëren we dat niet. Omdat we op een veel te negatieve manier naar het geloof kijken.

Denk je niet dat er vooral op een negatieve manier naar de islam gekeken wordt?

Als de Belgen een goede manier willen zien om met religies om te gaan, kunnen ze Albanië als voorbeeld nemen. Daar heerst een enórme religieuze tolerantie. Na de val van het communisme vierden wij thuis net zo goed de feesten van onze moslimburen mee, en omgekeerd.

Ik dacht dat de islam niet tot bij jullie was geraakt?

Ik ben geboren in Peraj, een piepklein bergdorp. Daar was iedereen katholiek. En familie van elkaar. Ik kan probleemloos (telt op de vingers van zijn twee handen, nvdr) elf generaties teruggaan. Toen ik vier was, zijn mijn ouders verhuisd naar het stadje Bajram Curri. Daar waren de meeste buren moslim. Eigenlijk was mijn vader de eerste migrant in zijn familie.

Was dat zo’n grote stap?

Bajram Curri ligt niet meer dan 30 kilometer van Peraj. Maar in 300 jaar was hij wel de eerste van zijn familie die wegtrok uit Peraj. Ik ben 1.600 kilometer ver gaan wonen, in Brussel, maar ik denk dat de beslissing van mijn vader veel ingrijpender was dan de mijne. Zonder mijn vader had ik die stap misschien nooit gezet. Ik heb hem vaak horen zeggen: ‘Als ik geen vijf kinderen had gehad, dan was ik de wijde wereld in getrokken.’

Was hij een intellectueel?

Helemaal niet. Mijn vader is maar tot zijn 14de naar school gegaan. Mijn moeder ook. Omdat ze de oudste was van 11 kinderen. Mijn ouders zijn laaggeschoold, maar ze hebben allebei een ongelooflijk open geest.

Ook een kritische geest?

Absoluut. Ik weet nog hoe mijn moeder me in de communistische tijd meenam naar de partijsecretaris. ‘Ik heb vijf kinderen en geen geld om ze eten te geven’, zei ze. ‘Wanneer ga je ons helpen?’ Ik dacht: ‘Mam, straks pakken ze je op.’ Maar de liefde voor haar gezin was haar grote drijfveer.

Waren jullie zo arm?

(Knikt) Op haar 14de won mijn oudste zus een beurs om in Tirana (de hoofdstad van Albanië, nvdr) naar de kunstacademie te gaan. Toen ze de brief kreeg, besefte ze dat mijn ouders de middelen niet hadden om haar in Tirana te laten studeren. Zelfs niet met een beurs. Mijn vader vond haar in tranen. Waarop mijn ouders hun weinige spaarcenten hebben bijeengeraapt, én een lening zijn aangegaan, om haar toch naar de academie te laten gaan. Dat was echt revolutionair.

Omdat ze een meisje is?

Inderdaad. Het illustreert die open geest waar ik het net over had. De Albanese cultuur was in die tijd nog veel paternalistischer dan nu. Als tiener heb ik nog ruziegemaakt met een oom die zijn oudste dochter had uitgehuwelijkt. Ik ben daar een overtuigde feminist door geworden.

Wat was jouw vader van beroep?

Overdag werkte hij in een slagerij en ‘s nachts in een bakkerij. De man heeft jaren aan een stuk amper geslapen om zijn kinderen te laten studeren. Eerst voor mijn zus, en nadien voor mij.

Heb je ook in Tirana gestudeerd?

Nee, ik ben op internaat gegaan in Shkodra. Maar tegen het einde van de middelbare school had ik het gehad met Albanië.

Waarom ?

Ik had het gevoel dat ik me daar niet verder kon ontwikkelen. Als kind was ik al een hevig kereltje. Zo ging ik op mijn 11de in discussie met parlementariërs met wie ik het niet eens was. Ik was enorm onder de indruk van de oorlog in Irak, van het conflict tussen Israël en de Palestijnen. ‘Íemand moet het geweld stoppen’, dacht ik nogal naïef. (lacht)

Dacht je dat jij die conflicten wél kon oplossen?

Ja, dat dacht ik. Dus besloot ik om internationale politiek te studeren. En waar kon ik dat beter doen dan in Brussel, de hoofdstad van Europa?

Wist je iets van België?

Ik kende Jean-Luc Dehaene. Die had ik op de Albanese tv gezien ten tijde van de dioxinecrisis (begin 1999, nvdr). Dat was alles. Maar ik geloofde in mezelf. Ik vreesde wel dat mijn ouders me zouden tegenhouden. Een moeder ziet haar zoon niet graag 1.600 kilometer ver gaan wonen. Maar opnieuw bewezen ze hoe open ze zijn. Dus trok ik naar Brussel, met het vaste voornemen om de wereld te veranderen.

Hoe is het voor een Albanese bergbewoner om in Brussel te arriveren?

Het was een totaal nieuwe omgeving voor mij. Ik kende het land niet. Ik kende de taal niet. En op Jean-Luc Dehaene na kende ik de mensen niet. (lacht)

Was het voor jou moeilijk om je te integreren?

Ik heb me niet geïntegreerd, ik heb me geëngageerd. Ik weet niet waarom we van nieuwkomers verwachten dat ze zich integreren, dat ze inburgeren, dat ze zich aanpassen. Wat heeft dat discours al opgeleverd? Weinig toch! Het geeft veel mensen het gevoel dat je hen iets wilt afpakken.

Je zit in praatprogramma’s, schrijft boeken, spreekt perfect Nederlands. Jij bent toch ongelooflijk goed geïntegreerd.

Voor wie zich engageert in de samenleving volgt de integratie vanzelf. We zouden beter kijken naar de kracht, de dromen en de talenten van nieuwkomers. Om vervolgens te zeggen dat we geïnteresseerd zijn in hun bijdrage aan onze maatschappij. Vanuit zo’n positieve benadering zal je veel betere resultaten halen.

Hoe zit het ondertussen met je project om het Israëlisch-Palestijnse conflict op te lossen?

Tijdens mijn studies was ik vooral internationaal actief. Mijn vrienden waren Erasmus-studenten. De sfeer was heel kosmopolitisch. We voelden ons allemaal wereldburgers. Er werd zelfs wat neergekeken op het lokale niveau. Ook door mij. Tot ik een thesis schreef over Brussel en een onrecht ontdekte waar ik wat aan wou doen: de jongerenwerkloosheid van 50 procent, 40 procent van de jongeren die in armoede leeft, 26 procent van de jeugd die zonder diploma de school verlaat. Twee weken nadat ik afstudeerde, had ik een job als jongerenwerker in Brussel.

Wat zeiden je kosmopolitische vrienden?

Ze snapten niet dat ik niet koos voor een briljante carrière in één of andere internationale organisatie. Dat waren de verwachtingen, omdat ik afgestudeerd ben met grootste onderscheiding, omdat ik zes talen spreek, omdat ik zo gedreven ben. Maar als ik nu vrienden van toen terugzie, zeggen ze dat ze me bewonderen voor mijn werk met jongeren, dat ze inspiratie halen uit mijn boeken, zelfs dat ze me benijden omdat ik mijn hart gevolgd ben.

Je zegt dat je een overtuigde feminist bent, maar in je boek ‘Inaya’ staat dat je teleurgesteld was dat je vrouw geen zoon verwachtte.

Daar ben ik absoluut niet trots op. En ik denk niet dat enkel mannen met een Albanese achtergrond dat gevoel kennen. Ik heb die emotie beschreven in mijn boek zodat andere toekomstige vaders niet dezelfde fout zouden maken. Je verpest zo toch een mooi moment voor je echtgenote. Ik ben echt wel een overtuigde feminist. Mij zal je niet horen beweren dat seksisme relatief is.

Je parafraseert Liesbeth Homans, die racisme relatief noemde.

Als man heb ik geen last van seksisme, maar ik ken de wereld goed genoeg om te weten dat het bestaat. En het is niet omdat je dat niet aan den lijve ondervindt, dat racisme niet bestaat. Volgens Europees onderzoek doet 81 procent van de mensen die racistische of andere discriminatie ervaren, geen aangifte. De klachten die we kennen, zijn dus maar het topje van de ijsberg.

Het probleem is groter dan we soms denken.

Natuurlijk. Met mijn boek wil ik de mensen – en mijn dochter – bewust maken van de wereld waarin we leven. Maar ook zeggen dat er ondanks alle problemen wel degelijk hoop is. In België zijn er meer dan één miljoen vrijwilligers. Mensen die waarden als goedheid, zorgzaamheid en rechtvaardigheid belichamen. Waarden die de meesten onder ons delen. Mijn boek is één grote oproep tot verbondenheid.

Info: ‘Inaya, brief aan mijn kind’ Bleri Lleshi, uitgeverij Epo, € 15,00

Interview door ERLEND HAMERLIJNCK

Uit Dag Allemaal 04/04/17