Moeite met de juiste studiekeuze? Columbus zal je gidsen!

Columbus, een nieuwe Vlaamse Onderwijstool voor laatstejaarsstudenten secundair onderwijs die de stap willen zetten naar het hoger onderwijs. Is Columbus echt de persoon om te vertrouwen indien je leerlingen wilt helpen om hun “juiste” bestemming te bereiken? Was Columbus werkelijk een “ontdekker” of gewoon een massamoordenaar?

Als kind hoorde ik vaak een lied waarin Christoffel Columbus werd gezongen. Dat is mijn vroegste herinnering aan zijn naam. Later ontdekte ik pas wat hem zo belangrijk maakte in Europa en waarom hij zo berucht was in andere delen van de wereld. Hier een kijkje over hoe Native Americans over Columbus denken.

Wie was Columbus?

Columbus werd geboren in 1451 in Genoa, Italië. Rond 1477 werd hij aangenomen door koning John II van Portugal. Portugal had toen een grote expertise wat betreft zeevaart rondom Afrika. Ze hielden daar nauwe handelsbanden met Afrikaanse koninkrijken, terwijl ze de kleine eilanden op weg naar Afrika tot hun kolonies hadden gemaakt. Rond het jaar 1480 ontdekten Europeanen dat de Indische Oceaan langs de Oostkust bereikbaar was. Dit gaf hen toegang tot goedkope specerijen en andere goederen die toen schaars waren in Europa.

De ontdekking van de route Afrika – Indische Ocean – Indië bleek succesvol, maar bracht ook de gedachte met zich mee dat de wereld kleiner zou zijn dan gedacht. Je kon met andere woorden Azië (Indië) bereiken door koers te zetten naar het westen in plaats van een rondje rond Afrika te varen. Dit zou betekenen dat men kosten en tijd kon besparen, waardoor er meer mogelijkheden zouden komen.

Columbus zag dit als gelegenheid om rijk te worden en ere titels te verwerven door als eerste Europeaan Indië te bereiken via het westen. Hij klopte aan bij heel wat Europese vorsten, maar van hen kreeg hij een njet. Dit tot Koning Ferdinand en Koningin Isabella van Spanje besloten om zijn expeditie te bekostigen. Zij zagen dit als een mogelijkheid om het succes van Portugal bij te benen. Columbus beloofde hen goud, specerijen en andere rijkdommen. Zij beloofden hem op hun beurt ere titels en rijkdom.

In 1492 vertrokken de Pinta, Niña en Santa Maria vanuit Spanje onder bewind van Columbus. Na een korte stop in de Grand Kanarie, duurde hun reis nog 5 weken alvorens er land in zicht kwam. Vijf weken later hadden ze prijs, ze kwamen aan in wat we nu Bahama’s noemen. Columbus dacht in Japan te zijn aangekomen en noemde de bewoners Indianen. Dit waren echter Tahino’s.

Het werd als snel duidelijk dat de Tahino’s geen specerijen of andere rijkdommen bezaten. Wat ze wel hadden waren stukjes goud die ze droegen op hun lichaam en aan hun speren. Op zoek naar meer goud werd Columbus begeleid door Tahino’s, waar ze vermoedelijk eind 1492 het eiland van Hispaniola (Haiti en de Dominicaanse Republiek) bereikten. Columbus dacht hier in China te zitten. Hij liet 39 bemanningsleden achter op Hispaniola, waar ze ondertussen een kolonie hadden gesticht.

Terug in Europa

Columbus werd als een popster onthaald en gehuldigd als ontdekker van een nieuwe wereld. Hij bracht veel zaken terug mee, zoals Tobacco, katoen, wat exotische vogels en gestolen Tahino mensen (slaven). Maar wat Columbus ook meebracht naar Spanje waren chili pepers. In een periode waar het eten in Europa nagenoeg geen smaak had en waar mensen door slechte hygiëne uit hun mond stonken, waren chili pepers een lichtpunt vanwege hun smaak en geur. Ondertussen gekend als: Spaanse pepers! Tahino pepers zou misschien een gepaste naam zijn?

Ferdinand en Isabella van Spanje waren echter niet zo blij met de buit van Columbus. Ze vonden dat hij te weinig rijkdommen mee had gebracht. Ze stuurden hem terug met 17 schepen, maar dit keer met een duidelijke opdracht: meer goud!

Terug in Hispaniola

Columbus trof een ware ravage aan. Zijn 39 achtergebleven bemanningsleden waren vermoord door de lokale bevolking die de wreedheden beu waren. Columbus was eerder geïnteresseerd in de plotse hoeveelheid goud dat de stamhoofd droeg. Dus ging hij met zijn bemanningsleden op zoek naar goud.

Aanvankelijk vonden ze goud, maar hun manier van werken beviel de lokale bevolking niet. Om hen te intimideren werden drie lokale inwoners publiekelijk onthoofd op bevel van Columbus. Dit zorgde voor woede bij de Tahino’s en om de zaken nog erger te maken, raakte de voorraad goud uitgeput. Columbus stelde aan zijn bemanningsleden en het Spaanse Koningshuis voor om Tahino’s te verkopen als slaven op het vasteland in Europa. Daarop werden rond 500 Tahino’s ontvoerd en onder dwang naar Spanje gestuurd.

De overgebleven Tahino’s startten een oorlog tegen Columbus, maar omdat Columbus de en de zijnen bewapend waren konden ze de weerstand van de Tahino’s snel onder controle krijgen. Eenmaal onder controle werden ze verplicht hun laatste stukjes goud af te geven als straf voor hun opstand. Zij die niet genoeg goud konden geven werden gestraft of als slaven ingezet om goud te zoeken. Onder Columbus’ bewind stierven er ongeveer 50.000 (vijftigduizend) Tahino’s.

Zijn manier van koloniseren werd in vraag gesteld en in 1496 mocht Columbus het komen uitleggen bij Ferdinand en Isabella. Hij liet de kolonie in handen van zijn broer Bartolomeo.

Terug in Spanje werd Columbus ondervraagd over wat er zich afspeelde in Hispaniola. Hij kon zijn acties rechtvaardigen en mocht terug. Maar kort hierna brak een opstand uit binnen het Spaanse kamp. Als reactie hierop stuurden de koning en koningin een gezante om de situatie in kaart te brengen. De gebroeders Columbus werden schuldig bevonden voor allerlei onmenselijkheden.

Columbus kreeg amnestie, maar zijn functie als bevelhebber op Hispaniola werd hem afgenomen. Hij mocht begin 1500 terug op ontdekkingstocht, maar mocht geen voet meer zetten op Hispaniola. Columbus zeilde twee jaar langs de Caraïben, maar Indië vond hij niet. In 1504 stierf hij kort na zijn terugkomst in Spanje op 54 jarige leeftijd.

Columbus, goede keus?

Ik heb een vooroordeel over Columbus en dat steek ik niet onder stoelen of banken. Toch heb ik geprobeerd om zijn verhaal te begrijpen. Afhankelijk van het boek dat ik las, zag ik verschillende beschrijvingen. Dat ging van Columbus die Amerika ontdekte tot meer doortastende lectuur waarin ook zijn koloniale escapades goed werden belicht. Het blijft naar mijn mening echter problematisch hoe we met zijn naam omspringen en welke connotatie de gemiddelde Europeaan geeft aan de naam Columbus.

Het Centrum voor Leerlingen Begeleiding (CLB) waar ik vorig jaar mijn stage deed als maatschappelijk werker kreeg een nieuwe tool om studenten te helpen in hun zoektocht naar het juiste studierichting. Deze tool, die vanuit het ministerie van onderwijs werd gelanceerd in samenwerking met vele partners, waaronder het Gemeenschaps- en Katholieke Onderwijs koepels, werd naar Columbus genoemd. De verklaring hiervoor luidde als volgt: “Columbus is de naam van een nieuw Vlaanderen breed exploratie-instrument voor laatstejaarsleerlingen secundair onderwijs die overwegen de stap te zetten naar het hoger onderwijs. Columbus ging op jonge leeftijd op weg om de wereld te verkennen en die zelfs letterlijk in kaart te brengen. Hij betrad hierbij vaak onbekend terrein, verbreedde telkens opnieuw zijn horizon en ontdekte plaatsen waarvan hij het bestaan niet eens kende. Dat is precies wat jij nu ook moet gaan doen bij je studiekeuze.” (Onderwijskiezer, 2016).

Is het u ook opgevallen hoe positief en inspirerend men Columbus hier omschrijft? Ik zou haast mijn toekomstige zoon naar hem willen vernoemen, want Columbus is heldhaftig, inventief en ingenieus. Het is op zijn minst hilarisch als men Columbus profileert als “the GO to guy” als het aankomt op vinden van wat je zoekt. Want hij vond juist niet wat hij zocht, hij dacht dat Bahama’s Japan was #Megafail!

Tweede blunder hier is de aanname dat Columbus een werelddeel heeft ontdekt. Hoe ontdek je een plaats waar mensen al wonen? Hoe zet je Columbus neer als de ontdekker van Amerika, als er historische bewijzen zijn dat andere hier eeuwen voor hem al geweest waren?

Taal is een machtig instrument en juist door woordkeuzes maak je emotionele koppelingen en hou je bepaalde ideeën/illusies in stand. Dat is duidelijk gelukt bij de naam van Columbus, want zelfs in een kamer met CLB medewerkers, medewerkers van ons Vlaamse ministerie van onderwijs en onderwijs koepels, was er niemand die er aan dacht dat Columbus eveneens een massamoordenaar was. Mogelijk is dat te verklaren omdat ze hem, al dan niet per vergissing, ook als ontdekker van een nieuwe wereld hadden ingebeeld. Voor vele, en zeker oorspronkelijk bewoners van Amerika, is hij echter wel een massa moordenaar.

Mogelijk zou je het voorgaande kunnen wijten aan onze denkbeelden en ons taalgebruik dat nog steeds koloniaal is. Dit blijkt nogmaals als je ziet hoe weinig aandacht we hiervoor hebben, maar vooral hoeveel moeite we hebben om onze woordenschat en denkbeelden over “de ander” kritisch te benaderen.

Wij als Europeanen schrijven onze eigen verhalen, maar vertellen ook dat van andere. Zij mogen zelden eigen verhalen vertellen. Door verhalen te vertellen over de wereld en door onze standpunten als de waarheid te aanschouwen, leidt dit onvermijdelijk tot eurocentrisme.

Omdat taal zo machtig is en wij hier handig gebruik van hebben gemaakt, is het mogelijk om Columbus te romantiseren tot een held die een werelddeel heeft ontdekt. Een accurate weergave zou zijn geweest dat Columbus de eerste European was die Amerika had bereikt. Maar vanwege de eurocentrische weergave van de geschiedenis wordt Columbus gezien als de eerste mens die Amerika heeft ontdekt. Ondertussen zijn er voldoende wetenschappers die beweren dat de Vikingen, Chinezen en Afrikaanse rijken al eeuwen voor Columbus in Amerika waren geraakt.

Van Timbuktu naar Amerika: Fluitje van een cent!

Reeds in de 10^de eeuw circuleerden berichten in Timbuktu over mensen die de andere kant van de oceaan bereikt hadden. Timbuktu was op dat moment dé belangrijkste handelsstad in het Malinese rijk (Mail, West-Afrika), was via haar handelsroutes en rijkdommen the place to be voor geleerden, handelaars en mensen op zoek naar kennis. Men had via Islamitische wetenschappers een machtige universiteit met een indrukwekkende verzameling van boeken.

Een van deze boeken was het werk van Islamitische geschiedenis- en aardrijkskunde geleerde Al-Mas’udi. In zijn boek “Meadows of Gold and Mines of Gems”, gaf hij aan verhalen te hebben gehoord van mensen die Amerika hadden bereikt en daar veel rijkdommen hadden teruggebracht. Dit werd in de 12^de eeuw nog concreter toen de Marokkaanse geograaf/cartrograaf Muhammad Al-Idrisi zijn baanbrekende “Mappa Mundi” (de meeste accurate wereldkaart van de premoderne wereld) uitbracht. Dit waren toen de meest up to date versie van een wereldkaart! Naast het vertellen van verhalen over zeemannen die de Atlantische oceanen hadden overgestoken, had men nu ook een hightech kaart om hun weg te navigeren. In een van zijn verhalen beweerde Al-Idrisi dat een paar Portugezen bij aankomst in Amerika mensen waren tegengekomen die Arabisch spraken. Dit zou erop wijzen dat Moorse en Arabische schepen die in de 9^de eeuw richting Amerika vertrokken, effectief waren aangekomen.

In Timbuktu had men toegang tot al deze kennis. De toenmalige Mansa (vorst) Abubakari II, had heel zijn leven als scholier doorgebracht met boeken om kennis op te doen over aardrijkskunde en om de stroming van oceanen te bestuderen. Hij wist mogelijk dus van Chinezen en Sudanese voorgangers die het erop hadden gewaagd om de oversteek te maken.

In de dagboeken van Columbus ontdekte men later dat Columbus hiervan op de hoogte was toen hij de 3^de keer Amerika bezocht. In een kopie van zijn dagboek had Columbus het erover dat Koning John II van Portugal hem had verteld over boten die Amerika hadden bereikt vanuit Afrika. “Canoes had been found which set out from the coast of Guinea [West Africa] and sailed to the west with merchandise.” Maar ook de Tahino in Hispaniola hadden Columbus en zijn mannen verteld over donkere (Afrikanen) die hen jaren ervoor hadden bezocht. Zij hadden de Tahino’s speren gegeven met gouden staven.

Mogelijk liet Mansa Abubakari II rond 1304 een vloot van 400 schepen richting Amerika varen. Dit enkele jaren voor Columbus duidelijk. Volgens 14^de eeuwse teksten van historicus Al-Umari, vertrok Abubakari II met 400 schepen. Er waren 200 schepen gevuld met eten, drinken, goud en andere benodigdheden. De andere 200 schepen waren bezet met bemanningsleden. Jaren later zouden een paar schepen terugkeren met hun verhaal over een land dat ze hadden bereikt.

In 1311 nam Mansa Abubakari II afstand van zijn troon en vertrok hij met 2.000 schepen richting Amerika. De vraag is echter of Abubakari II ooit voet heeft kunnen zetten in Amerika. Sommigen beweren van wel en leiden dit af aan sculpturen die in México te zien zijn met sterke Afrikaanse kenmerken. Afrikaanse onderzoekers denken dan weer dat Abubakari II eerder in Recife (Brazilië) is toegekomen in 1312. Maar hun beste kans om meer te weten over Abubakari II is via Malinese Griots. Zij bewaren al eeuwenlang Afrikaanse geschiedenis aan de hand van liederen. De Griots weigeren echter al eeuwen om over Abubakari II te zingen omdat hij zijn troon oneer bracht door troonsafstand te doen. De toekomst zal uitwijzen of ze hun gezworen stilte zullen doorbreken.

Het hierboven geschetste verhaal over Afrikanen die voor Columbus is Amerika zouden zijn geweest, wordt sterk bekritiseerd door Europese en Amerikaanse wetenschappers. Volgens hen zijn Griots geen geldige bron, omdat deze niet handelen met geschreven teksten maar gezongen teksten. Je zou je kunnen afvragen of geschreven teksten over Columbus die zelf sprak over Afrikaanse koopmannen tegenkwam in Amerika. Verder is na het onderzoeken van de gouden staven die Columbus van de Tahino’s had gekregen gebleken dat deze van West-Afrikaanse origine zijn. Dit valt nog te lezen in een artikel door Afrikaanse wetenschappers aan de BBC.

Het gaat mij niet zozeer om wie Amerika eerst zou hebben bereikt, want dat komen we misschien nooit te weten. Wat we wel weten is dat Columbus noch de eerste European noch de eerste mens was die Amerika bereikt heeft. Wat wel duidelijk is, is dat we Columbus tot een romantische figuur hebben opgehemeld en zijn wandaden door de vingers zien. Zoals ik eerder aanhaalde, zijn woorden machtig en bespelen ze emotie. Omdat we op jonge leeftijd Columbus leren kennen als een ontdekkingsreiziger die Amerika heeft ontdekt, linken we hier onbewust een beeld van een held aan. Columbus was toegegeven moedig om de oversteek te wagen, maar een held of ontdekker? Dat zou ik niet durven beweren.

Cool story, maar wat nu?

Wat ik net heb gedaan was Columbus zijn verhaal vanuit twee perspectieven vertellen. Zowel ons standaard Columbus verhaal dat leidt tot een emotionele link waarbij Columbus een held is. Of juist zijn koloniale moorden belichten met een tweede inkijk vanuit Afrikaanse literatuur. Het gaat niet om wie gelijk heeft, het gaat erom dat ieder verhaal meerdere kanten heeft. Wat wij steeds horen is de Europese versie. Dit zorgt onvermijdelijk voor een onbewuste vervalsing van geschiedenis, maar wat mij bekommert is dat wij de pijn die anderen werd aangedaan teniet doen door hun kolonisator te verheerlijken. We houden ons zelf ver weg van dat gevoel van ongemak door niet volledig te laten zien wie Columbus werkelijk was. Onze geschiedenisboeken vertellen nooit de volledige waarheid. Ze vertellen het vanuit hoe wij het zien, eigenlijk zoals wij het graag willen blijven zien en horen. Over figuren als Columbus moeten we niet gek doen. De mythe rond hem zoals de leden van ons Vlaamse onderwijs medewerkers en zovele van ons in ons hoofd hebben, klopt niet!

Hoe dit soort blunders vermijden? Stoppen met “single stories” te vertellen. Dat is een eenzijdig portret van verhalen en mensen. Beseffen dat wij een eurocentrische blik hanteren om verhalen te vertellen vraagt lef. Je denkt vast waarom dit nodig is. Het zou onze “arrogante” houding naar de geschiedenis en andere kunnen verminderen, maar ons vooral leren kijken naar onze koloniale geschiedenis. We kunnen het zien als een leerpunt en geen schandelijke vlek die we snel onder stoelen of banken willen schuiven. Om te kunnen genezen moet je eerst durven toegeven dat er wat scheelt. Om te kunnen verder gaan en helen moet je eerst fouten durven toegeven. Niet omdat je zwak bent, maar juist omdat je verder wil gaan.

Mohamed Barrie is student