Rachida Lamrabet over Liefde in tijden van angst

Rachida Lamrabet is auteur van verschillende boeken en juriste. Ze was te gast bij boekvoorstelling van Liefde in tijden van angst in Brussel. Hieronder leest u haar reactie op het boek.

Avant ce jour, je repoussais facilement un ami si sa religion était différente de la mienne. Mais aujourd’hui, mon coeur peut tout accepter; il est devenu un pâturage pour les gazelles, un couvent pour les moines, un temple pour les idoles, une Kaâba pour les pélerins les Tables de la Torah et le livre saint du Coran. Ma religion est maintenant l’Amour;. Partout où mes pas me mènent, l’Amour est ma religion et ma foi. ..

-Ibn Arabi

Dit is een bijzonder essay, echt een bijzonder essay omdat het ons zonder grootsprakerigheid en in alle eenvoud terugbrengt naar de essentie. Het is een essentie die we een beetje uit het oog verloren zijn, we zijn de liefde ook als iets vanzelfsprekend gaan zien, als een natuurlijke staat waar wij niet zo heel veel inspanningen voor moeten doen of erger, wij zijn ware liefde gaan verwarren met andere zaken en Bleri toont in zijn essay ook wat liefde niet is. Liefde is vooral geen consumptiegoed dat in een mooie etalage ligt te blinken en binnen het bereik is van de gelukkigen die geld hebben.

Ik vind dit ook echt een boek van een filosoof en Bleri is een filosoof die ons in de straten van deze gemilitariseerde hoofdstad van ons neoliberaal Europa even doet stilstaan, hij houdt ons even tegen op het voetpad en hij wil praten over de liefde. Ik vind dat durven. Hij vraagt ons na te denken over onze drijfveren, waarvoor doen we het?   Wat duwt ons verder? Het staat er niet met zoveel woorden in maar eigenlijk vraagt hij ons ook welke mens wij willen worden in die periode die ons gegeven is tussen onze geboorte en onze dood. Het is een gedurfd boek want praten of schrijven over de liefde wordt nog steeds gezien als een teken van zwakte. Nietsche verfoeide mensen die openlijk liefde en mededogen toonden aan elkaar. Hij vond dat een bewijs van diep misprijzen naar die persoon toe want je benaderde hem of haar als een zwakkeling. We zijn het normaal gaan vinden dat hardheid en cynisme de publieke ruimte bezetten. Cynisme is tegenwoordig zelfs een teken van intelligentie geworden, want zo laat je jezelf kennen als een mens van de wereld, geen naïeveling, geen softie. Iemand die de spelregels onder de knie heeft van een wereld waar alleen de sluwe en de sterke overleeft.

Niet zo lang geleden vroeg Gie Goris mij iets te zeggen over de liefde naar aanleiding van de25ste verjaardag van Mo magazine en als soundtrack bij deze bijdrage wilde hij graag het op muziek gezette gedicht ‘ode aan de liefde’ van de Arabische filosoof en mysticus Ibn Arabi, uit de tiende eeuw. Dat gedicht eindigt als volgt;

‘mon coeur est devenu un pâturage pour les gazelles, un couvent pour les moines, un temple pour les idoles, une Kaâba pour les pélerins les Tables de la Torah et le livre saint du Coran. Ma religion est maintenant l’Amour;. Partout où mes pas me mènent, l’Amour est ma religion et ma foi. ..’

Kort daarna kreeg ik van een goede vriend het boek ‘Between the World and me’ van Ta-Nehisi Coates cadeau, een boek dat al een tijd op mijn verlanglijst stond. En als laatste in rij vroeg Bleri mij om zijn manuscript over de liefde te lezen.

Ik zet deze drie gebeurtenissen, die schijnbaar los van elkaar staan, hier bij elkaar omdat ik nu zie dat dat ze onderling verbonden zijn en dat ze mij iets willen duidelijk maken. Ten eerste; dit zijn alle drie mannen. En ten tweede; ze willen het alle drie hebben over de liefde.

Kijk, als mannen eindelijk over de liefde willen praten dan pas zal de liefde serieus genomen worden.

Liefde is alles.

Het gedicht van Ibn Arabi zegt mij dat mensen in de religie vooral een boodschap van liefde zien en niet van dood en verderf en haat. En dat geldt dus ook voor de islam die vandaag de dag wordt gezien als de bron van het kwade. In het essay van Bleri is er trouwens ook een interessant hoofdstuk over godsdienst en spiritualiteit.

Ik ben gelijktijdig beginnen lezen in het boek van Ta-Nehisi Coates en het essay van Bleri en als ik jullie één raad mag geven; lees deze twee boeken samen. Het heeft mijn leeservaring in ieder geval rijker en intenser gemaakt, en deze twee boeken werken nog steeds na in mijn hoofd lang nadat de laatste bladzijdes van beide boeken waren dichtgeslagen. Ze zijn aanwezig in de manier waarop ik naar mijn eigen leven kijk en naar de wereld daar buiten. Bleri, je gaat het wellicht niet leuk vinden, maar ik ga het dus ook over iemands anders’ boek hebben vandaag. Maar heb geduld met mij, volg mij, ik probeer iets duidelijk te maken en ik beloof je dat dat alles te maken heeft met jouw boek.

Bleri schrijft dat wij in een angstsamenleving zitten.

Heel bewust zet hij de liefde tegenover de angst en niet tegenover de haat want angst is een fundamenteler gevoel, een conditie die mensen verweesd achterlaat. Haat laat nog een zekere zeggenschap toe over de eigen daden en gevoelens. Haat is een destructieve kracht die vooruit gaat en die wil vernielen, terwijl angst gepaard gaat met een gevoel van onmacht. Het verlamd, het doet mensen berusten, het doet mensen terugtrekken van de plaats waar er strijd geleverd moet worden. En dan laat je natuurlijk dat publieke domein over aan de angstzaaiers en de haters die ons de verkeerde kan opjagen.

Het is duidelijk wat ons angstig maakt, het zijn heel reële zaken zoals armoede, ongelijkheid, discriminatie. En deze conditie leidt dan weer tot depressie , faalangst, onzekerheid en wantrouwen. Een angstsamenleving heeft geen toekomst schrijft Bleri . Natuurlijk heeft hij gelijk.

En om echt te begrijpen wat die verlammende kracht van angst is, komt ‘Between the World and me van Ta-Nehisi Coates goed van pas. Het is een boek dat hij schreef voor zijn vijftienjarige zoon naar aanleiding van de moord op een voormalige studiegenoot van Coates.

Coates ontleedt in zijn autobiografisch boek wat angst doet met mensen die onderaan de berg staan terwijl sommigen helemaal aan te top staan en de Grote Amerikaanse droom leven. Hij beschrijft wat angst doet met het zwarte lichaam in de VS.

De auteur is bang om zijn lichaam te verliezen op straat of op school en die angst is ingegeven door de geschiedenis van de slavernij en het racisme dat verankerd zit in de structuren van zijn natie en die ervoor zorgt dat er tot op de dag van vandaag continu een aanslag wordt gepleegd op het lichaam van vooral zwarte mannen in de vorm van, werkloosheid, gevangenschap, schooluitval en zelfs standrechterlijke executies op straat door de politie.

Coates brengt die angst in verband met de grote Amerikaanse droom die vooral door de blanken en hun kinderen geleefd wordt, een droom die hij elke avond te zien krijgt via de vele televisieseries die zijn woonkamer binnenkomen en die mijlenver af lijkt van de wereld waarin hij leeft. Hij komt tot de conclusie dat die mythische Amerikaanse droom enkel dan mogelijk is omdat men het ooit normaal vond om het zwarte lichaam te verhandelen en uit te buiten, om dat zwarte lichaam doodsbang te maken van de wereld.

En hier komt het dramatische gedeelte van deze getuigenis; Coates is er zich ten volle bewust is dat hij zijn angst doorgeeft aan zijn eigen zoon. En het doorgeven van die angst is voor hem niets meer en niets minder dan een daad van liefde want zo vergroot de vader de overlevingskansen van zijn zoon in een racistische en onrechtvaardige samenleving.

‘Fear ruled everything around me, and I knew, as all black people do, that this fear was connected to the Dream out there, to the unworried boys, to pie and pot roast, to the white fences and green lawns nightly beamed into our television sets.’ The violence rose from fear, like smoke from fire.’ “

Angst baart geweld.

Ik vind dit heftig hoor, zeker als moeder van een jongen die even oud is als mijn zoon, mijn zoon is vandaag jarig trouwens, zestien jaar is hij nu en ik merk bij mezelf dat ik ook de neiging heb hem te besmetten met een zekere dosis van angst. Mijn zoon heeft een Noord-Afrikaans uiterlijk, een Arabische naam en een Belgisch-Marokkaans paspoort en hij is, ondanks mijn hoop, nog steeds de Ander. Ik vond het gezond verstand om hem op het hart te drukken dubbel zo hard zijn best te doen en bij conflicten zich te beheersen ook al had hij gelijk. Dat is de strategie van Coates. Maar dan lees ik Liefde in tijden van angst en dan denk ik bij mezelf ‘Angst kan geen uitweg bieden. Terughoudendheid ook niet.

De enige duurzame uitweg is het opbouwen van een samenleving gestoeld op de liefde en daar is niks suikerspinachtig aan, aan zo een strategie.

Ten eerste is het haalbaar want elk van ons heeft de mogelijkheid om lief te hebben. Ware liefde vereist engagement en verantwoordelijkheid. En ieder moet naar zijn eigen vermogen bijdragen om die liefde mogelijk te maken. Dat wil dus ook zeggen dat diegenen met de meeste macht, ook de grootste verantwoordelijkheid dragen om de angst te bannen en om de liefde als basis te nemen. Machthebbers, politici, werkgevers, het onderwijs en de media dragen een zeer grote verantwoordelijkheid om hun werk met meer ethiek, meer waarheid, meer rechtvaardigheid, te doen. Want wat is liefde in de publieke ruimte anders dan rechtvaardigheid? Wat is het anders dan betrokkenheid en solidariteit met mensen die het moeilijk hebben. Wat is het anders dan te goeder trouw zijn? Dan de drang om iets te doen aan onrecht en ongelijkheid, aan kinderen in armoede. Zouden politici spreken over ‘probleemjongeren’ die opgesloten moeten worden in internaten en desnoods gevangenissen als het hun eigen kinderen betrof? Zouden ze oproepen om mensen op te sluiten en weg te snijden van onze samenleving door hekken te plaatsen, muren te bouwen als het hun familie was? Ik denk het niet. Bleri verwijst in zijn essay naar Amerikaanse filosofe en activiste bell hooks die zegt dat er niks aan is om de mensen die je graag ziet lief te hebben, de mensen die dicht bij jou staan ,diegene die je kent en die op jou lijken en dat de ware uitdaging is om iemand lief te hebben die niet op jou lijkt en die veraf staat van jou, iemand die misschien zelfs je tegenpool is, die je niet aantrekt. Dat is een interessante uitdaging, uw liefde uitbreiden naar al die mensen die niet onder één en hetzelfde dak wonen en die niet op u lijken.

Ik lees dit essay ook als een oproep naar ons allemaal om terug te grijpen naar old school principes zoals oprechtheid, integriteit, onbaatzuchtigheid en het vrije woord. Het vrije woord is hip tegenwoordig, maar vaak wordt daar het vrije woord mee bedoeld dat verdeelt en haat zaait, dat is niet mijn idee van het vrije woord, dat is het gemakkelijke woord, het woord dat de onderbuik aanspreekt, het woord waar je vandaag de dag zo gemakkelijk succes mee oogst op de rug van diegenen die geen stem hebben en geen enkele macht, dat is het woord dat opkomt voor het grote geld en de bedrijven, Ik heb het over het vrije woord dat haarscherp toont waar het onrecht zit, dat ons confronteert met onze eigen dubbelzinnigheid en ongerijmdheden, met onze kilheid en ons gebrek aan empathie.

Dat is het vrije woord dat ik nog te vaak mis in de media bijvoorbeeld, Hoe ziet een media eruit die gedreven wordt door liefde? Het is een media die de waarheid zoekt, een media die causale verbanden legt, die context geeft en die bijvoorbeeld niet spreekt van een zwerm of een stroom vluchtelingen alsof ze het hebben over een rampzalig natuurverschijnsel. Het is een media die de namen noemt van mensen, die hun verhaal en geschiedenis vertelt.

We leven in tijden waar alles bigger than life is, ook de onrechtvaardigheden waarmee wij geconfronteerd worden zijn heel ernstig en heel groot en om die onrechtvaardigheden te bestrijden heb je sterke waarden nodig. Een liefde is zo een waarde die een fundamentele rol speelt in publieke sociale constructies en relaties, in het bereiken van sociale rechtvaardigheid, het is geen privé aangelegenheid. En dat die liefde een kracht is bewijzen de mensen en de vele intiatieven van onder uit die zich het lot aantrekken van mensen die in Calais of Duinkerke gestrand zijn, Het manifesteert zich in organisaties die zich iets aantrekken van de natuur en het klimaat. Bleri citeert Fromm die zegt dat liefde een keuze is, een actie, het is een vrijwillige handeling een reactie op een behoefte. De grote uitdaging volgens Bleri, is dan ook om mensen ertoe te bewegen burgers te worden, dwz individuen die in functie van het algemeen belang handelen en denken, die het verschil erkennen en niet bang zijn om dat verschil een plaats te geven.

We moeten switch maken van angstsamenleving naar een liefdessamenleving en dat kan alleen maar door ons te engageren voor de liefde. En dan kom ik eigenlijk terug naar wat ik eerder zij. Dit essay gaat over de mens die wij willen zijn en de samenleving die wij willen opbouwen.

Bleri laat in dit essay zien dat er wel een alternatief is.