Interview in P-Magazine // Tussen camerabewaking en leeflonen

In zijn nieuwste boek De neoliberale strafstaat maakt politiek filosoof Bleri Lleshi het proces van 30 jaar neoliberaal beleid. Volgens de Albanese Brusselaar maalt de politiek niet langer om de armoedebestrijding, maar enkel om criminaliteit. En dat is geen rechts privilege: “Op vijf jaar tijd steeg de Brusselse armoede met tien procent. Dank U, Parti Socialiste”.

“Nooit was de kloof tussen arm en rijk zo groot in ons land, maar toch hameren politici steeds maar op één nagel: die van de repressie,” klonk het bij de voorstelling van ‘De Neoliberale Strafstaat‘, de jongste worp van politiek filosoof en jongerenwerker Bleri Lleshi (33). Driehonderd pagina’s lang trekt de Brusselaar van leer tegen de manier waarop neoliberale politici als Margaret Thatcher en Ronald Reagan sinds de jaren ’80 de welvaartstaat deden afbrokken.

“Zij drongen de overheid zo ver mogelijk terug,” legt Lleshi uit. “Alles moest wijken voor de vrije markt, privatiseringen en alle voordelen waren voor de rijke klassen. Onder president Reagan gingen de belastingen voor de rijke Amerikanen van 70 naar 28%. Vandaag zien we het resultaat: de ongelijkheid blijft maar toenemen.”

Hoe komt die strafstaat daar dan bij kijken?

LLESHI: “Doordat rechts zoveel mogelijk bespaart op de vangnetten van sociale bescherming, verzeilen steeds meer mensen in armoede en marginaliteit. Maar in plaats van zich iets van die armoede aan te trekken, kiezen neoliberalen voor een strafstaat die enkel de symptomen van die armoede, zoals criminaliteit, bestrijdt. De strafstaat controleert, disciplineert en straft minderbegoede mensen liever dan voor hen te zorgen. Door hen in gevangenissen te steken, door ze met camera’s in de gaten te houden, en door GAS-boetes uit te delen voor het minste kwaad. In een fel afgeslankte staat is dat de enige manier waarop politici nog hun tanden kunnen laten zien.”

Waaruit leidt u af dat ook België zo’n strafstaat is geworden?

LLESHI: “Kijk naar Molenbeek: dat staat in Vlaanderen bekend als een ‘no go zone’, maar daar heb je ook ongelooflijk grote sociale en economische problemen. 40% van de Molenbeekse jongeren is werkloos, er is een schooluitval van 25%, en meer dan de helft van de Molenbekenaars heeft recht op sociale huisvesting, maar krijgt die eenvoudigweg niet. En waarin investeren politici? 2 miljoen euro in camerabewaking! In Antwerpen is het trouwens niet veel beter: daar wordt de komende jaren enorm bespaard op sociaal beleid, maar pompt het bestuur wel miljoenen in GAS-ambtenaren, extra politiemensen en alweer camera’s. Dát is de neoliberale strafstaat in actie.”

In uw boek noemt u Antwerps schepen Liesbeth Homans zelfs ‘het treffende voorbeeld van de neoliberale strafstaat’.

LLESHI: “Zij is zogezegd schepen voor Sociale Zaken, maar wat is er sociaal aan 1140 mensen in ontslaan? Ondanks kondigde ze nog aan dat ze Facebook wou gebruiken om sociale fraudeurs op te sporen. Er zouden mensen zijn die met hun sociale uitkering van het OCMW naar Marokko vliegen. Maar zo’n ticket kost tegenwoordig amper 25 euro! Is dat dan de grote fraude die met grove middelen moet bestreden worden? Terwijl de fraude in het bedrijfsleven zoveel groter is. Kijk naar de zaak rond Omegadiamonds in Antwerpen: dat kocht een fraudeproces van 2,2 miljard af met een boete van amper 160 miljoen euro.”

Volgens N-VA-ondervoorzitter Ben Weyts is België helemaal niet zo asociaal als u laat uitschijnen. Onze sociale zekerheidsuitgaven zijn de laatste jaren gestegen van 44 naar 75 miljard euro.

LLESHI: “De nood is dan ook groot, vooral bij de pensioenen. Ik weet dat de N-VA liever meer zou snoeien in die sociale zekerheid, maar die mensen hebben zich jarenlang kapot gewerkt om van een pensioen te kunnen genieten. Voor mij is het vanzelfsprekend dat zij de eersten zijn die recht hebben op die sociale zekerheid.”

Het gaat om meer dan pensioenen. We hebben een systeem met leeflonen, minimumlonen, zelfs de werkloosheidsuitkeringen zijn niet beperkt in de tijd. Dat laatste vind je nergens anders ter wereld. Dan valt het toch mee met dat neoliberale België?

LLESHI: (blaast) “Oké, het is hier niet zo erg als in de Verenigde Staten of het Verenigd Koninkrijk. Maar we gaan wel die richting uit. Als er morgen een rechtse regering met N-VA komt, mag je er zeker van zijn dat we hier binnen de kortste keren onderbetaalde mini-jobs hebben, naar het voorbeeld van Duitsland. Terwijl de Duitsers dat systeem net aan het afbouwen zijn: daar beseft de minister van Werk dat mensen met een mini-job maar liefst 68 jaar lang zullen moeten werken om een volwaardig pensioen te krijgen. Dat is pas hardcore neoliberalisme: werken tot je bijna letterlijk doodvalt.”

Niet enkel de N-VA vindt dat er nogal veel vet aan de welvaartsstaat hangt. Veel besparingen in de sociale sector komen van een socialistische minister van Werk: Monica De Coninck.

LLESHI: “De SP.A van De Coninck draait mee in het neoliberale systeem. Zij tekende voor de verlaging van de werkloosheidsuitkeringen, terwijl die onder het bestaansminimum zitten. Wat dat betreft scoort België trouwens slechter dan heel wat andere West-Europese landen. Het is hier dus niet bepaald allemaal rozengeur en maneschijn.”

De Coninck ziet het net als een manier om werklozen te activeren. Je kan ze niet blijven doodpamperen met uitkeringen.

LLESHI: (zucht) “Maar wáár ga je die dan activeren? Uitzendarbeid? Wegwerpbanen? Bovendien vandaag heb je per vacature 32 Brusselaars die klaarstaan om die baan in te vullen. Bij vacatures voor laaggeschoolden zijn dat er zelfs 112. Er zijn gewoon niet genoeg jobs!”

Bij de VDAB, waar ze bijna verdrinken in de knelpuntberoepen, zullen ze het graag horen.

LLESHI: “In Brussel zijn al heel wat van die knelpuntvacatures al ingevuld. Dan zegt men al gauw dat die werklozen maar in de Brusselse Rand moeten solliciteren, maar onderzoek van de ULB heeft al aangetoond dat het een mythe is dat daar wél banen zouden zijn voor laaggeschoolden. Ook daar vragen werkgevers vooral hoogopgeleiden.”

De wereld is natuurlijk groter dan Brussel. Een beetje mobiliteit zou geen kwaad kunnen.

LLESHI: (wuift weg) “Ik denk echt dat er een zware overschatting is van het aantal knelpuntberoepen. En dan nog: om mensen echt te activeren, moet je ze goed en op maat begeleiden. Daarvoor moeten het federale en regionale beleidsniveau samenwerken. Dat is niet altijd evident. En dat is een van de redenen waarom de arbeidsmarktsituatie in Brussel zo rampzalig is.”

Als u betwijfelt dat er genoeg jobs zijn, moet u opgezet zijn met de kiescampagnes van CD&V, SP.A en Open VLD. Zij beloven respectievelijk 30.000, 45.000 en 100.000 extra jobs.

LLESHI: “Dat is gewoonweg onrealistisch populisme. Waar gaan ze die jobs halen? Die programma’s krijgen trouwens volle bak kritiek uit de academische wereld: ook professoren zeggen dat ze mensen voor de gek houden. Zulke beloftes maken middenin een crisis terwijl je elk jaar het record van de faillissementen verbreekt en bedrijven ons land verlaten, dat is gewoon niet serieus.”

Om die bedrijven hier te houden, stellen die partijen een fikse lastenverlaging voor.

LLESHI: “Maar die bedrijven betalen al ontzettend weinig belastingen! En het ligt ook niet aan de hoge loonkosten waarmee Open VLD, N-VA, of trojka VBO, UNIZO en VOKA ons om de twee dagen mee om de oren slaan. Ze vertrekken gewoon omdat ze elders meer voordelen krijgen.”

Hoe zou u die bedrijven dan hier houden?

LLESHI: “Helaas kan dat enkel met regelgeving op Europees niveau. Dat is net het probleem: onze politici hebben veel minder macht dan wij denken. Dat komt door allerlei privatiseringen van overheidsdiensten en door de ongelooflijke macht van een kleine elite van grote multinationals die regels en wetten zelf bepaalt. Als de ArcelorMittals en Fords van deze wereld niet krijgen wat ze willen, zeggen ze ciao, en zijn ze weg. Daar heeft noch Elio Di Rupo, noch Bart De Wever iets tegen in te brengen.”

Als jongerenwerker begeleidt u zelf jongeren die maar geen job vinden. Wat geven zij als voornaamste reden voor hun werkloosheid?

LLESHI: “Het grootste probleem is natuurlijk dat de meerderheid laaggeschoold is. Maar vaak heeft het ook te maken met racisme en discriminatie op de arbeidsmarkt. Volgens cijfers van het Europese statistiekenbureau Eurostat zijn er bijna nergens in Europa zoveel werkloze migrantenjongeren als in België. Dat geldt voor laag- én hooggeschoolden. Dat zegt toch genoeg?”

Zijn Vlamingen dan zo racistisch? Zou Geert Wilders’ ‘minder Marokkanen’-speech hier ook werken?

LLESHI: “Ik denk dat dat verhaal intussen versleten is. Het Vlaams Belang heeft die plaat lang gedraaid – ze zijn ook veroordeeld voor racisme – maar intussen zijn ze hopeloos geworden. Dat wil niet zeggen dat er geen probleem is: ook in het onderwijs en op de huizenmarkt is er veel discriminatie. Maar het beleid neemt geen harde maatregelen. Daarmee stuur je een fout signaal: eigenlijk is dat racisme niet echt een probleem.”

Hoe moet het anders met de werkloze migrantenjongeren?

LLESHI: “Als je ouders en omgeving je als kind ondersteunen, word je vanzelf een sterker mens. Maar 34% van de Brusselaars leeft in armoede. Dan krijg je veel minder kansen. Daarom heb je mensen nodig die je steunen. Dat probeer ik te doen als jongerenwerker. Niet dat ik het armoedeprobleem of de jongerenwerkloosheid in Brussel eigenhandig ga oplossen, maar ik vind het belangrijk dat we als samenleving ook mensen die het moeilijk hebben helpen. Dat betekent niet dat je geen verantwoordelijkheid moet opnemen. De vraag is eerder: hoeveel verantwoordelijkheid kan je aan? Ik kan vandaag meer dragen dan iemand van mijn leeftijd die werkloos is en zijn middelbaar niet afmaakte. Maar bedrijven die hier miljoenen- of miljardenwinsten scheppen, kunnen toch nog veel meer dragen? Waarom wijzen we hen niet op hun verantwoordelijkheid? Als we die last allemaal delen, maken we veel meer kans om die mensen uit de problemen te helpen.”

N-VA-kamerlid Zuhal Demir, zelf van Turkse origine en de dochter van een mijnwerker, vindt nochtans dat Vlaanderen genoeg kansen biedt aan jongeren met een migratieachtergrond. “Je moet gewoon uit die slachtofferrol stappen en de kansen grijpen,” zegt ze.

LLESHI: “Dat soort praat is heel ergerlijk, omdat het gewoonweg niet waar is. Als je weet dat duizenden Brusselaars niet naar school of naar de crèche kunnen gaan wegens plaatstekort, of dat meer dan 30% van de kinderen in armoede wordt geboren, over welke kansen heb je het dan? Het is niet omdat een aantal mensen het maken, dat de mogelijkheden effectief voor het grijpen liggen. Zo’n discours is volslagen nonsens. Voor de migrantengemeenschap is het dan ook dubbel pijnlijk als iemand als Zuhal Demir zoiets zegt dan als pakweg Liesbeth Homans of iemand van Vlaams Belang dat doet.”

Net omdat zij dezelfde achtergrond heeft?

LLESHI: “Inderdaad. En omdat de mensen die dat discours willen verkopen dan kunnen zeggen: zie je wel, als je wil, dan maak je het. Dan worden de racisme-, discriminatie- en armoedeproblemen gewoon van tafel geveegd. Maar zo gaat het vaak: je moet blijkbaar hard tekeer gaan op je eigen mensen om het ‘te maken’. Bij de politie is het niet anders: agenten met een migratieachtergrond treden vaak veel zwaarder op tegen mensen van hun eigen gemeenschap dan andere politiemensen. Want als je dat niet doet, word je geviseerd door je collega’s: dan ben je te mals.”

In hoeverre draagt het afschaffen van een woord als ‘allochtoon’, zoals de stad Gent vorig jaar deed, bij tot het wegwerken van racisme?

LLESHI: “Ik sprak sowieso al nooit over ‘allochtonen’. Dat het niet meer gebruikt wordt, is dus een goeie zet, maar de problemen blijven wel nog steeds bestaan.”

Net daarom: het lijkt wel een rondje voor de galerij.

LLESHI: “Met het afschaffen van een woord, los je de problemen inderdaad niet op. Kijk maar naar De Morgen: het is niet omdat ze het woord ‘allochtoon’ geschrapt hebben, dat ze hun berichtgeving naar een beter niveau hebben kunnen tillen. Die rel rond die racistische foto van Barack Obama was bijvoorbeeld schandalig. Reden te meer om te focussen op structurele oplossingen van de problemen, en niet louter op woorden.”

Eén van de symptomen van de strafstaat waartegen u in uw boek van leer trekt, is de toename van het aantal camera’s in het straatbeeld. Voelt u zich bekeken?

LLESHI: “Ja. Ik vind dat een heel zorgelijke evolutie. Mensen zeggen mij dat ze zich veiliger voelen als er camera’s zijn, maar ik probeer hen de andere kant te tonen. Ik woon al jaren aan het Flageyplein in Elsene, en heb hier, behalve één schermutseling, nog nooit problemen gezien. Terwijl het plein elke zomeravond stampvol zit. En toch heeft de huidige burgemeester een heleboel camera’s geïnstalleerd.”

Beter voorkomen dan genezen, toch?

LLESHI: “Als men echt problemen wil voorkomen, zou men dat geld beter investeren in armoedebestrijding dan in camera’s. Die missen hun doel trouwens compleet: in Engeland, het cameraland bij uitstek, leiden ze tot een oplossing voor amper 3% van de roofovervallen. Terwijl in de jaren ’90 liefst 78% van het budget voor misdaadpreventie naar camera’s ging. Ook de hoofdinspecteur van Scotland Yard zegt dat het cameraproject een volslagen fiasco is. Dan vraag ik mij echt af waarom wij daar nu zo sterk in investeren.”

“Je kan veel meer resultaten boeken met een initiatief als nabijheidspolitie, zoals onlangs opgestart is in Sint-Gillis. Die wijkagenten staan veel dichter bij de burger. Want dat is een van de grootste frustraties van Brusselse jongeren: de politie. Dat vinden ze nog erger dan racisme op de arbeidsmarkt en ongelijkheid in het onderwijs. Ze voelen geen vertrouwen, geen respect. Ze voelen zich geviseerd door de politie.”

Dat mes snijdt aan twee kanten: ook de ordediensten klagen over een gebrek aan respect. In sommige Brusselse wijken durft de politie zelfs geen voet meer zetten.

LLESHI: “Kijk, geweld tegen politiediensten valt niet te tolereren. Maar er is ook een echt probleem met geweld van de politie zelf. Er zijn agenten die in dienst gaan om Arabieren in elkaar te meppen, hé. En als burger sta je daar volledig machteloos tegen. Want over dat politiegeweld heb ik minister van Binnenlandse Zaken Joëlle Milquet (CDH, red.) nog met geen woord horen reppen. Terwijl het belangrijk is dat de politie niet enkel een repressieve, maar ook een sociale rol speelt. Als wij hier dadelijk ruzie krijgen, heb ik liever een agent die komt bemiddelen dan eentje die denkt dat hij Robocop is.”

U haalt vaak Brusselse voorbeelden aan om de neoliberale strafstaat te illustreren. De hoofdstad is nochtans aan notoir links bastion: de PS zit er al 25 jaar in de regering.

LLESHI: “Kijk, ik wil absoluut niet meedoen met het demoniseren van de PS voor alles wat er fout loopt in dit land. Dat is een vorm van bijzonder vuile politieke oorlogsvoering die ik liever aan N-VA overlaat. Maar wil dat zeggen dat er geen kritiek kan zijn op de PS? Verre van. De Brusselse PS gedraagt zich allesbehalve links, en daar zullen ze ook op afgerekend worden bij de volgende verkiezingen. Kijk naar hoe burgemeester Yvan Mayeur het loon van Pascale Paraita als directrice van daklozenorganisatie SamuSocial verdedigde. Die streek jaarlijks 200.000 euro op, maar Mayeur vond dat niet eens een beetje overdreven. Is dat dan links? Is dat het socialisme waar de PS voor wil staan? Je hoeft maar naar de laatste vijf jaar te kijken: in 2009 verkeerde 25% van de Brusselaars in armoede. Nu is dat 34%. Dát is het beleid waar PS aan meewerkt.”

Dan kijkt u vast hoopvol naar de opmars van het extreemlinkse PVDA/PTB.

LLESHI: “Ik ben hoopvol voor alle linkse krachten. Dat is ook nodig, omdat het rechtse, neoliberale discours vandaag zo dominant is. Sociaaldemocratische partijen als PS en SP.A zijn daar veel te ver in mee gegaan. Wat mij betreft hebben de mensen recht op een constructief links alternatief. Dat kan de democratie alleen maar ten goede komen. Maar als de SP.A zich eindelijk duidelijk links durft te profileren, zal ik dat ook toejuichen.”

Zijn de Vlaamse socialisten bang om écht links te zijn?

LLESHI: “De SP.A wil vooral aan de macht blijven, heb ik de indruk. Dat is voor hen belangrijker dan idealen over solidariteit en herverdeling. Ze mogen mij natuurlijk verrassen, maar ik vrees dat de huidige SP.A geen garantie is om weg te gaan van de neoliberale koers die we momenteel in België varen. Daarom is een echt links alternatief ook zo belangrijk, want ik denk niet dat we nog lang in de status quo gaan blijven.”

Is dat waarom u dit boek net voor de verkiezingen uitbrengt?

LLESHI: “Ik wil de mensen gewoon wakker schudden. In Zuid-Europa wordt moord en brand geschreeuwd omdat 30% van de mensen werkloos is sinds de crisis losbrak. Maar in Brussel leeft een derde van de mensen al twee decennia in armoede. Eerlijk gezegd: het mag een wonder heten dat de situatie hier nog niet ontploft is. En met het huidige neoliberale beleid, zullen armoede en ongelijkheid alleen maar toenemen. Het is simpel: dat kunnen we ons niet permitteren.”

Interview / Nick De Leu

© P-Magazine

https://blerilleshi.wordpress.com
https://www.facebook.com/Bleri.Lleshi

https://www.facebook.com/NeoliberaleStrafstaat
Twitter @blerilleshi