Brussel, de dansende ster

Een uitstap in Brussel gaat meestal de verwachtingen voorbij. Ik geef het toe, het is niet altijd in de richting die we willen en ook niet altijd positief. Maar, wie open is voor de stad en goed observeert ziet één van de duizenden deuren van de stad voor zich open gaan. Ik zeg bewust observeren, want in een stad zoals deze is observeren het allerbelangrijkste.

Ja, al die mensen die klagen over Brussel en zijn chaos hebben gelijk. Deze stad is chaotisch. Zelfs daar waar je denkt structuur en organisatie te hebben gevonden is er chaos.

Wat ik echter nooit heb kunnen begrijpen is waarom men het zo moeilijk heeft met chaos. Zeker in de Westerse samenleving, die decennialang op structuur en organisatie heeft ingezet, lijkt chaos een soort ziekte die ten alle koste vermeden moet worden. Maar is dat wel zo? Wat schuilt er achter die chaos? Naar mijn mening heel veel moois, zoals onvoorspelbaarheid en diversiteit bijvoorbeeld.

Als het woord chaos valt moet ik altijd aan de bekende quote van Nietzsche denken ’Men moet de chaos in zich hebben om een dansende ster te kunnen baren’. Brussel is voor mij een dansende ster. Een ster die je nooit volledig kan grijpen noch ontcijferen. Een ster die je verleidt naar de vele kleine straatjes waar verrassingen om de hoek loeren. Wie het heeft mee gemaakt zal mij begrijpen. Wie niet kan volgen geef ik de volgende tip: als je in Brussel bent open je blik, laat je leiden door de intuïtie en observeer. Niet zomaar observeren, maak gebruik van je verbeelding om op zoek te gaan naar wat er verborgen zit in het onbekende, het nieuwe, de chaos.

Ik kan tientallen voorbeelden geven van mijn eigen ervaringen. Ik zal de laaste met u delen.

Ik ga graag naar Bozar in Brussel. Als ik dit vertel aan vrienden  reageren ze vaak verrast. Ze zijn er misschien nooit geweest en toch denken ze dat je daar alleen klassieke muziek kan horen en zestigers in nette pakken en oude dames met zware parfums rondlopen die hen wekelijks concert klassieke muziek meepikken. Clichés heten niet voor niets clichés en ze zullen nog lang bestaan.

Ik ga graag naar Bozar voor de wereldmuziek. Ja, die is er ook en van hoge kwaliteit zelfs. Het laatste concert was van La noubla flamenca. Een project van flamenco muzikanten uit Andalusië samen met Marokkaanse artiesten die zich herbronnen in de soefimuziek. Wat je krijgt is een ware ontmoeting van culturen en muziek. Een ontmoeting die vanzelfsprekend lijkt en dat ook is, als je de geschiedenis van Andalusië kent die voor altijd onlosmakelijk verbonden is met de Arabische cultuur en de islam.

Terwijl ik naar de muzikanten keek en aandachtig probeerde te luisteren was ik helemaal verdwaald in tijden die zo lang geleden lijken. Ik probeerde mij in te beelden hoe het leven moest zijn geweest toen al die culturen, tradities en religies elkaar ontmoetten. Het Al-Andalus van 1300 jaar geleden is door al die eeuwen heen een ware inspiratiebron gebleven voor veel artiesten.

Ik had het geluk in een rij te zitten waar een aantal van de plaatsen naast mij leeg waren dus ik kon gerust verdolen in mijn gedachten zonder dat iemand het opmerkte. Dit keer gooide echter een Brusselse, hoogst waarschijnlijk van Marokkaanse origine, roet in het eten.

Ze zat in de rij voor mij en voordat het concert was begonnen merkte ik al dat ze vrolijk opgewonden liep. Ze naam plaats tussen haar dochters, naar mijn schatting van 9 en 12 jaar oud.

Het eerste deel van het concert was alleen met de flamenco muzikanten. Ze waren geen drie minuten bezig toen een luide toejuiching kwam uit de zaal die voor het overige in volledige stilte, zoals dat hoort hier in het Westen, zat te luisteren. Het ging om een Spaanse gitana twee rijen voor mij. Even dacht ik geen geluk te hebben gehad met mijn plaats, maar naar verloop van de avond zou ik van mening veranderen. Als ik daar niet had gezeten, zou dit artikel nooit zijn geschreven.

Toen de Marokkaanse muzikanten op het podium kwamen, was het de beurt aan de vrolijke vrouw. Ze leek elke woord van de teksten te kennen, ze bewoog mee met alle ritmes van de muziek. Ze was niet stil te krijgen. Af en toe haalde ze een grote gsm boven die op een kleine laptop leek en ik denk dat ze die avond met de helft van haar familie en vrienden heeft gebeld. Eén voor één liet ze hen even meeproeven van de muziek via het toestel. En natuurlijk vergat ze niet om wat foto’s te nemen, en hiervoor had ze de hulp nodig van haar kleine dochter die de monstertelefoon veel handiger wist te gebruiken dan haar moeder.

Haar echtgenoot die twee plaatsen verder zat keek af en toe naar zijn vrouw en kinderen. Hij zag ze genieten. Hij zag zijn vrouw meezingen, klappen en de mooiste bewegingen maken met haar armen in de lucht. Hij genoot mee in stilte.

In het laatste deel van het concert kwamen de flamenco muzikanten samen met de Marokkaanse artiesten ode brengen aan Al-Andalus. De Spaanse gitana kwam terug in actie. Ik beeldde me deze twee vrouwen in, op het podium samen met de muzikanten. Ik beeldde me in hoe mooi zij, een volbloed zigeuneres en een moslima, samen pasten in de voorstelling die ik had van Al-Andalus. Een beeld dat ik intussen niet langer zag in de muzikanten, maar wel in deze twee vrouwen, in Bozar, zogezegd de plek voor de hogere middenklasse en klassieke muziek.

Op dat moment kwam ik tot het besef dat er hier en nu geschiedenis werd geschreven. Dat besef gaf me een sterk gevoel van samenhorigheid en trots om hier deel van uit te maken, ook al deed ik niet meer dan af en toe klappen en vooral observeren.

Ik vroeg me af, daar ter plekke, wat Horta, die dit gebouw had ontworpen, zou denken als hij hier naast mij zat in een van de vrije stoelen en deze vrouw met een hoofddoek zag feesten op deze muziek in zijn zaal. Het antwoord wist ik al. Hij zou het geweldig vinden.

Toen hij de eerste schetsen maakte van dit gebouw van 8000m² bijna een eeuw geleden, was hij visionair bezig. Hij liet een gebouw in verschillende lagen en dimensies neerzetten. Hij wou dat dit gebouw meer dan een plaats voor de kunst was. Architectuur, kunst en muziek zouden samen komen. Intussen is er ook cinema bijgekomen. Diversiteit, grenzen verleggen en pluriformiteit dat was zijn filosofie. Doorheen die eeuw is Bozar erin geslaagd om hem trouw te blijven en zich niet vast te pinnen op een identiteit maar mettertijd openingen te maken naar nieuwe identiteiten onder hetzelfde dak.

Zoals Andalusia tot en met vandaag niet zomaar een stuk grond is voor Arabieren, Berbers, zigeuners, christenen en Europeanen, zo is de plek waar ik nu zat niet zomaar een parceel grond in Brussel. Een van de meest briljante Belgische historici Henri Laurent, die op zijn 37 overleed, beschouwde Bozar als een micro-cosmos van de Belgische geschiedenis. Hij had gelijk.

Op dit stuk grond was er ooit niets meer dan landbouwactiviteit, later werd het een pre-industrieel handelscentrum en tijdens de Bourgondische tijd werd het een residentiewijk voor kunstenaars. Toen Spanjaarden en Oostenrijkers langs Brussel passeerden werd deze wijk van een plaats voor aristocraten en kunstenaars omgevormd tot een administratief en militair centrum. Bijna elke eeuw maakte dit stuk grond een nieuwe transformatie mee. Pas op het einde van de negentiende eeuw kreeg het de huidige vorm en betekenis in de stad.

Bovendien is het geen toeval dat Bozar naast die drie andere symbolen van de Belgische staat ligt: het Koninklijk Paleis, het Paleis der Natie en het Justitiepaleis. Toen het project klaar was schreef Le Soir in 1928:  “Wij kunnen zeggen dat Brussel een Paleis voor Schone Kunsten zal hebben zoals geen enkele Europese stad er een bezit.” De Franse krant Journal de Paris voegde eraan toe: “Brussel zal Parijs niets meer te benijden hebben.”

Wat zal er in de geschiedenisboeken over Brussel en dit gebouw staan over honderd jaar? Een foto van deze twee vrouwen vind ik meer dan terecht. “Geschiedenis is niets en doet niets. Het is de mens die is en doet”, schreef Karl Marx lang geleden. Ik bleef kijken naar de twee vrouwen, me er meer van bewust dan ooit dat elk van ons op elk moment deel van de geschiedenis is. Een geschiedenis die we zelf kunnen schrijven, soms door gewoon te zijn en te doen op dit stukje grond. Of als dansende ster.

Bleri Lleshi is politiek filosoof

https://blerilleshi.wordpress.com/

https://www.facebook.com/Bleri.Lleshi

@blerilleshi